Osnovne informacije
O gradu
Cetinje se nalazi u jugoistočnoj evropi, na 42o 23′ 27” sjeverne geografske širine i 18o 55′ 45” istočne geografske dužine. Smješteno je u kraškom polju (Cetinjsko polje), veličine oko 7km2, sa prosječnom nadmorskom visinom od 671 m.
PRIRODNE KARAKTERISTIKE
KLIMA
Cetinje ima umjereno-kontinentalnu klimu koju odlikuju sušna i topla ljeta sa prosječnom temperaturom od 20 stepeni Celzijusa i blage i vlažne zime sa prosječnom temperaturom od 2,1 stepeni Celzijusa. Prosječna godišnja temperatura iznosi 11 stepeni Celzijusa, sa godišnjom amplitudom od 20,1 stepeni Celzijusa.
Cetinje je poznato po obilnim proljećnim i jesenjim kišama i spada među najkišovitije gradove Evrope sa oko 4 000 mm vodenog taloga godišnje. Međutim, i pored velikih padavina Cetinjsko polje i njegova neposredna okolina su bez površinskih vodotokova i sa rijetkim izvorima, što je posljedica kraške konfiguracije i geološkog sastava terena.
TERITORIJA I STANOVNIŠTVO
Područje opštine Cetinje zahvata površinu od 910 km2, ili 6,6% ukupne površine Crne Gore (13.812 km2). Sam grad zahvata površinu od oko 5km2.
Prema popisu stanovništva iz 2003.godine, na teritoriji opštine Cetinje živi 18.482 stanovnika, što čini 2,98% ukupnog stanovništva Crne Gore. Na teritoriji grada Cetinja živi 15.353 stanovnika.
Od ukupnog broja stanovnika u opštini Cetinje, 8.879 su muškarci, a 9.603 žene.
Prema nacionalnoj pripadnosti 90% stanovništva čine Crnogorci.
ZNAMENITOSTI
Žabljak Crnojevića
Prvi pisani podaci o srednjovjekovnom gradu Žabljaku potiču tek od sredine XV vijeka, od vremena Crnojevića. Moguće je da je osnovan u X vijeku za vrijeme Vojislavljevića. Izvjesno je da su u njemu stolovali Crnojevići, otuda je poznat kao „Žabljak Crnojevića”. Zna se da je bio prijestonica Stefana Crnojevića, a potom Ivana Crnojevića, koji u njemu stoluje od 1466. do 1478. godine, kada ga zauzimaju Turci. U turskim rukama grad je ostao sve do 1878. godine kada je odlukom Berlinskog kongresa pripao Crnoj Gori.
U samom gradu se nalazio dvor Ivana Crnojevića, crkva sv. Đorđa, cistijerna za vodu i objekti stambenog, vojnog i ekonomskog karaktera. Opasan je moćnim bedemima sa kulama i kapijom, čiji su pojedini djelovi nastali u vrijeme prije upotrebe vatrenog oružja. Dobar dio sačuvane fortifikacije nastao je u vrijeme Ivana Crnojevića i obilježen je mletačkim načinom gradnje, dok ostali pripada periodu turske dominacije.
Danas je Žabljak napušten, ali je njegovo podgrađe još uvijek živo.
Vlaška crkva
Crkva Rođenja Bogorodice, poznata kao Vlaška crkva, podignuta je sredinom XV vijeka. Današnji oblik je dobila 1864. godine.
Crkveno dvorište je ograđeno jedinstvenom ogradom načinjenom od cijevi pušaka zaplijenjenih u oslobodilačkim ratovima protiv Turaka 1858. i 1876-1878. godine. Sa obje strane ulaza nalazi se po jedan srednjovjekovni nadgrobni spomenik – stećak ukrašen reljefnim predstavama koji potiče sa kraja XIV ili početka XV vijeka.
Manastir Crnojevića
Manastir sa crkvom Rođenja Bogorodice je podigao 1484. godine gospodar Zete Ivan Crnojević na mjestu zvanom Ćipur, na Cetinju. Na osnovu sačuvanih ostataka manastira, starih opisa, crteža i planova, može se zaključiti da se radilo o složenom i moćnom manastirskom kompleksu, koji je bio opasan zidovima na koje su se naslanjale zgrade konaka, kule i pomoćni objekti. U centru kompleksa nalazila se crkva Rođenja Bogorodice, a u sjevernom dijelu još jedna manja crkvica posvećena sv. Petru. Zgrada podignuta nad snažnim lučnim otvorom, kroz koji je tekla rijeka Cetinja, vjerovatno je služila za rad Crnojevića štamparije.
Pretpostavlja se da je crkva imala izgled trobrodne bazilike oko koje je bio formiran otvoreni trijem oslonjen na niz stubova. Kapiteli stubova ukrašeni su reljefima izvedenim u duhu pozne gotike i renesanse, na kojima je, između ostalog, prikazan grb Crnojevića.
Manastir Crnojevića su do temelja razorili Turci 1692. godine. Na mjestu prvobitne crkve Rođenja Bogorodice, knjaz Nikola je 1886. godine podigao dvorsku kapelu u kojoj danas počivaju posmrtni ostaci osnivača grada Ivana Crnojevića, kao i kralja Nikole i kraljice Milene.
Cetinjski manastir
U podnožju Orlovog krša, na mjestu na kojem se nalazio dvor Ivana Crnojevića, vladika Danilo je 1701. godine podigao Cetinjski manastir ugrađujući u njega arhitektonske elemente sa razorenog Crnojevića manastira. Jezgro kompleksa predstavlja jednobrodna crkva skromnih dimenzija posvećena Rođenu Bogorodice u kojoj se nalazi ikonostas iz sredine XIX vijeka, rad grčkih majstora. U južnoj pijevnici smješten je ćivot sa moštima Sv. Petra Cetinjskog, dok se pri ulazu nalaze grobovi knjaza Danila i velikog vojvode Mirka, oca kralja Nikole I Petrovića. U manastiru se čuva jedna od najvećih hrišćanskih relikvija ruka Sv.Jovana Krstitelja. U takozvanom Njegoševom konaku, smješten je Manastirski muzej, koji je po bogatstvu i raznovrsnosti eksponata najznačajnija muzeološka institucija te vrste u Crnoj Gori.
Cetinjski manastir, skladne arhitektonske cjeline, danas predstavlja simbol crnogorske duhovnosti, slobodoljublja i prosvetiteljstva.
Njegoševa biljarda
Njegoševa rezidencija poznata kao Biljarda, se nalazi u istorijskom jezgru Cetinja u neposrednoj blizini Cetinjskog manastira. Izgrađena je 1838. godine po planu ruskog emisara Jakova Ozereckovskog i uz znatnu novčanu pomoć Rusije. U početku se zvala Nova kuća, ali je ubrzo dobila novo ime – Biljarda po Njegoševom bilijaru.
Osnovni arhitektonski koncept Biljarde odgovara izgledu jednostavnog srednjovjekovnog zamka. Izdužena pravougaona kamena građevina na sprat, izuzetno skromne obrade, pokrivena olovom, ograđena je visokim kamenim zidom sa okruglim kulama na uglovima i kapijama na svakoj strani. Sama zgrada je za vrijeme u kojem je podignuta bila impresivna. Dužine preko 70 m i širine 7,5 m, sa 25 prostorija, od kojih 11 u prizemlju i 14 na spratu zasigurno je ostavljala snažan utisak na posjetioce. Određen broj prostorija Njegoš je koristio za svoje lične potrebe, dok je veći dio bio namijenjen Senatu, perjanicima i drugim državnim organima, kao i za boravak uglednijih gostiju.
Biljarda je i Njegoševim nasljednicima, sve do 1867. godine, služila kao rezidencija, prvo knjazu Danilu, a potom, nakratko i knjazu Nikoli. Ova znamenita zgrada koja je prvenstveno vezana za Njegoša, osim za rezidencijalne potrebe služila je vremenom i za smještaj raznih državnih institucija. U njoj je nakon preseljenja iz manastira jedno vrijeme radila Njegoševa štamparija, osnovana 1834. godine, zatim bogoslovija, gimnazija i nakratko djevojački institut. Početkom ovog vijeka korišćena je za smještaj ministarstava, a između dva svjetska rata za potrebe vojnih ustanova.
U dvorištu Biljarde 1916/17. godine smještena je reljefna karta Crne Gore sa paviljonom koji je presjekao ogradni zid.
Danas se u Biljardi nalazi Njegošev muzej.
Dvor kralja Nikole
Dvor kralja Nikole I Petrovića, u narodu poznat kao Palac, započeo je da se gradi oko 1863. godine sa prvim godinama vladavine knjaza Nikole, da bi izgradnja bila okončana 1867. godine. Enterijer dvora je svojim izgledom prilagođen i rezidencijalnom i porodičnom životu i odlikuje ga prigušena raskoš kod koje dominira ukus savremene umjetnosti – secesije. U enterijeru se posebno ističu podovi u parket mozaiku, zidovi presvučeni svilenim tapetama, tavanice bogato ukrašene stukaturom, luksuzni elementi rasvjete, djelovi mobilijara i dr.
U dvoru je od 1926. godine smješten Državni muzej Crne Gore sa enterijerom koji je zadržao gotovo neizmijenjen svoj prvobitni izgled.
Bolnica Danilo I
Od unovčenih poklona dobijenih prilikom krštenja prestolonaslednika Danila (1871), po planu dvorskog ljekara Francuza Frileja, kome je povjeren i izbor lokacije, 1873. godine je sagrađena prva bolnička zgrada u Crnoj Gori koja je nazvana po prvom crnogorskom svjetovnom vladaru. Zbog „vojno-tehničkih potreba”, tj skladištenja ratnog materijala, bolnica je stavljena u funkciju tek 1875. godine. Prvi pacijenti su bili ranjenici iz hercegovačkog ustanka. Građevina je dvospratna zgrada pravougaone osnove.
Zetski dom
Poznata zgrada cetinjskog pozorišta, nazvana „Zetski dom”, prvobitno je, pored pozorišta, bila namijenjena i za smještaj arhiva, muzeja i čitaonice sa bibliotekom. Izgradnja je započeta 1884. godine po projektu arhitekte Josipa Slada, da bi bila završena tek 1892. godine. Prva pozorišna predstava sa „Balkanskom caricom” knjaza Nikole I Petrovića izvedena je 1888. godine u još nedovršenoj zgradi.
Prvobitni enterijer je bio urađen raskošno i moderno po ugledu na evropske kamerne teatre sa bogatim ukrasima u stukaturi, frizovima i oslikanom tavanicom. U novije vrijeme pozornica je proširena, obnovljen je enterijer, a scena snabdijevena savremenim rekvizitima koji omogućavaju nesmetano održavanje svih vrsta pozorišnih predstava.
Plavi dvorac
Dvorac prestolonaslednika Danila, poznat i pod imenom Plavi dvorac, sagrađen je 1895. godine na prostoru između dva gradska parka. Na njegovoj izgradnji, otpočetoj aprila 1894. godine, angažovani su i italijanski i najbolji lokalni majstori. Već naredne godine 1895, dvorski prostor je ograđen visokim, a ispred glavne fasade niskim zidom sa metalnim šipkama, izrađenim u vojnoj fabrici na Obodu. Iste godine, u dvorišnom prostoru je uređeno tenisko igralište i bazen. Sredinom 1910. uvedeno je električno osvjetljenje. Prestolonaslednik Danilo je rezidencijalno zdanje koristio do 1916. godine. Danas je zgrada afirmisani galerijski prostor.
Kultura
Cetinje je kao prijestonica Crne Gore u proteklih pet vjekova bilo i ostalo kulturno i prosvjetno središte crnogorske države. U njemu se danas nalaze pet republičkih institucija: Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević”, Narodni muzej Crne Gore, Arhiv Crne Gore, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Kraljevsko crnogorsko narodno pozorište „Zetski dom”. Sve ove ustanove čuvaju, obrađuju i daju na korišćenje ogromno knjižno blago, muzealije i arhivalije i štite pokretne i nepokretne spomenike kulture na čitavoj teritoriji Crne Gore.
Štamparsko-izdavačka djelatnost
Cetinje ima bogatu štamparsko-izdavačku tradiciju. Crnojevića štamparija (1492-1496) i knjige u njoj objavljene, imaju prvorazredni značaj za crnogorsku kulturu i istoriju, kulturu drugih pravoslavnih balkanskih naroda, posebno u širenju ćirilske pismenosti, pa otuda ona predstavlja i značajnu kariku u lancu svjetske kulture. Tradiciju Crnojevića štamparije kasnije su nastavile: Njegoševa štamparija, koja je radila između 1833. i 1839, Državna štamparija osnovana 1858. koja od 1952. nosi naziv „Obod”, kao i niz drugih, manjih društvenih i državnih štamparija.
Od 1835. godine kada je na Cetinju izašao prvi crnogorski književno-naučni godišnjak „Grlica” i od 1871. kada se pojavio i prvijenac crnogorske žurnalistike „Crnogorac”, izlazilo je šezdesetak raznih listova i preko 30 naslova raznih časopisa. Samo je 1914. godine na Cetinju, gradu sa nepunih 6 000 stanovnika, izlazilo šest dnevnih listova.
Blagodareći rano ustanovljenoj i bogatoj štamparsko-izdavačkoj produkciji, Cetinje danas ima i najstarije biblioteke u Crnoj Gori u kojima se čuva najstariji knjižni fond i dokumentacija trajne vrijednosti, što gradu daje ne samo nacionalni, nego i međunarodni značaj. Svakako, najstarija je biblioteka Cetinjskog manastira koja se začela krajem XV vijeka još za vrijeme rada Crnojevića štamparije. U njoj se danas nalazi 75 starih rukopisnih ćiriličkih knjiga, četiri inkunabule, deset paleotipa i veći broj starih liturgijskih knjiga.
Na Cetinju je 1869. godine osnovana i prva javna čitaonica u Crnoj Gori, poznata pod imenom Cetinjska čitaonica, koja je od prvih dana bila žarište kulturnog života Cetinja i cijele Crne Gore. Plodotvornu aktivnost Cetinjske čitaonice nastavila je Gradska biblioteka i čitaonica „Njegoš” koja danas raspolaže sa preko 63 000 knjiga i svezaka periodike.
Cetinje je poznato i po svojim muzejima: Manastirskom, Državnom, Njegoševom, Etnografskom, Istorijskom, Umjetničkom i Elektroprivrede Crne Gore. Svi ovi muzeji, izuzev Manastirskog i Elektroprivrede integrisani su u jednu ustanovu koja se danas naziva Narodni muzej Crne Gore. Brojni muzeji i ogroman fond muzealija koji se u njima čuva, učinili su da Cetinje s pravom ponese epitet „grad muzej”.
Cetinje je grad kulture. Takvo je bilo kroz istoriju, takvo je ostalo i danas. Na Cetinju se svake druge godine održava međunarodna smotra likovne umjetnosti Cetinjsko bijenale, projekat čiji je idejni tvorac i pokretač princ Nikola Petrović, praunuk kralja Nikole I.
Manastirska riznica
Muzej Cetinjskog manastira formiran je od bogatog fonda manastirske riznice i smješten je u dijelu manastirskih konaka. U svojim vitrinama čuva djela izuzetnih vrijednosti koja su nastajala u različitim vremenima i koja su načinjena od različitih, često plemenitih materijala.
Među brojnim izloženim eksponatima izdvajaju se epitrahilj Save Nemanjića (XIII v), kruna Stefana Dečanskog (XIV v), barjak Balšića (XV v) i štap Ivana Crnojevića (XV v).
U muzeju su kao posebno dragocjeni eksponati izloženi svi arhijerejski ornati koji su pripadali gospodarima iz dinastije Petrović-Njegoš. Među njima se bogatstvom izrade i dekoracije izdvajaju: ornat vladike Danila sa omoforom, sakosom, kožnim nadbedrenikom i žezlom od slonove kosti, ornat Petra Prvog sa sakosom, omoforom, epitrahiljem i žezlom od srebra, kao i ornat Petra II Petrovića – Njegoša sa omoforom i epitrahiljem.
Pored crkvenih odežda, u muzeju se čuvaju i bogate kolekcije predmeta primijenjene umjetnosti, od kojih su mnogi načinjeni od plemenitih metala – zlata, srebra i srebra sa pozlatom, sa ukrasima od filigrana i poludragog i dragog kamenja. Ljepotom izrade ističu se drveni, duborezni ručni krstovi, među kojima se posebno ističe krst arhimandrita Grigorija i Nestora iz XVII/XVIII v.i ručni krst, koga je za mitropolita Rufima izradio majstor Đuro Čajničanin 1634. godine.
U manastirskom muzeju čuva se i zbirka rukopisnih knjiga, inkunabula i paleotipa neprocjenjive vrijednosti. Među rukopisima se svojim značajem izdvaja Divoševo jevanđelje iz sredine XIV vijeka, Trebnik sa minijaturama i Četvorojevanđelje iz manastira Pive, dok se među inkunabulama izdvaja jedinstven primjerak na ovim prostorima – Časoslov, štampan 1491. godine u Krakovu u štampariji Svajpolta Fiola i primjerak prve južnoslovenske štampane ćiriličke knjige – Oktoih prvoglasnik iz 1494. godine. Pored ovoga u muzeju se čuva i niz paleotipa naših štampara, Božidara Vukovića Podgoričanina, njegovog sina Vicenco i njihovih sljedbenika.
Muzej raspolaže i bogatom zbirkom ikona nastalih između XVII i XIX vijeka.
Istorijski muzej
Istorijski muzej Crne Gore je osnovan 1989. godine i nalazi se u zgradi Vladinog doma. U jednoj hodnoj liniji istorijski je obuhvaćena društveno-ekonomska, politička, vojna i kulturna prošlost Crne Gore. Centralna izložba, kao i organizacija muzeja oslanja se na šest odjeljenja:
• Predslovenski period (od najstarijih vremena do doseljavanja Slovena);
• Period srednjeg vijeka (od doseljavanja Slovena do kraja XV v);
• Period od XVI do XVIII vijeka;
• Period stvaranja Crnogorske države (1796-1878);
• Period moderne Crnogorske države (1878-1918);
• Period Crna Gora u zajednici sa jugoslovenskim narodima (1918 do danas).
Najstariji materijal se čuva u okviru arheološke zbirke sa nalazima iz Duklje, Budve i drugih značajnijih lokaliteta Crne Gore. Posebno se u okviru muzeja ističu zbirke koje pripadaju jedinstvenoj kolekciji ratnih trofeja. Materijal izložen u muzeju nije dobavljen putem otkupa ili poklona, već je u muzej prispio kao aktivni sudionik i saputnik društvenih kretanja u Crnoj Gori. Pregled istorijskog razvoja Crne Gore prikazan je sa svim njenim specifičnostima (kulturnim, prosvjetnim, privrednim, društveno-ekonomskim i dr.).
Etnografski muzej
Etnografski muzej Crne Gore je osnovan 1951. godine. Danas ovaj muzej, koji se nalazi u zgradi nekadašnjeg srpskog poslanstva, ima solidne zbirke koje mogu predstaviti načine privređivanja, ishrane, kulturu stanovanja, tekstilnu radinost, odijevanje, oružje, muzičke instrumente i druge elemente materijalne i duhovne kulture stanovništva Crne Gore. Posebno značajna mogućnost ovog muzeja je impresivna predstava narodne umjetnosti, što je dokazao uspjelim izložbama u Londonu, Moskvi, Pragu i brojnim drugim gradovima u inostranstvu i kod nas. U vjekovnoj odbrani slobode, narodna umjetnost na našim prostorima, sažimala je likovna stremljenja Crnogoraca, jer je bila jedini oblik likovnog izraza ovog naroda.
Njegošev mauzolej
Najmonumentalniji spomenik nacionalnog parka Lovćen je Njegošev mauzolej, podignut na Jezerskom vrhu, mjestu koje je ovaj istaknuti pjesnik i mislilac još za života izabrao za vječni počinak.
Njegoš je još za života sagradio na Jezerskom vrhu kapelicu u kojoj je docnije i sahranjen. Po austrijskoj okupaciji Crne Gore u vrijeme Prvog svjetskog rata, ova crkva je srušena (i Njegoševo tijelo prenijeto u Cetinjski manastir) da bi ponovo bila obnovljena u vrijeme Kralja Aleksandra, dvadesetih godina prošlog vijeka. Zatim, 1970. godine tadašnja komunistička vlast u Crnoj Gori je počela pripreme za njeno rušenje i izgradnju mauzoleja koji je u stilu Bečke secesije zamislio vajar Ivan Meštrović. Meštrović, mada svjetski poznat, nikada nije bio na Lovćenu.
Jugoslovenska javnost se uzbunila i masovno protestovala protiv kršenja Njegoševe posljednje volje i rušenja skromne zadužbine u korist monumentalne građevine kakvu Njegoš nikada ne bi želio.
Njegošev muzej
Muzej posvećen crnogorskom velikanu Petru II Petroviću Njegošu, formiran je 1951. godine u tada restauriranoj Biljardi. Pored same Biljarde, rezidencije Njegoševe, osnovu muzeja čini dio Njegoševe biblioteke i biblioteke njegovog prethodnika Petra I Petrovića, sa većim brojem očuvanih knjiga iz svih oblasti univerzalne decimalne klasifikacije, od opšte grupe, filozofije i religije, pa do istorije i geografije, štampane između 1549. i 1851. godine. U okviru biblioteke prezentirana su i književna djela samog Njegoša, gdje posebno mjesto zauzima originalni rukopis „Gorskog vijenca”, kao i njegova različita izdanja na južnoslovenskim i drugim jezicima.
U muzeju je izložen i čuveni Njegošev bilijar po kome je i Biljarda dobila ime, fotelja, stolica za odmaranje, vladičanski ornat poklon ruskog Sinoda i dva portreta u ulja na platnu, jedan rad Johana Besa, a drugi Josipa Tominca.
U muzeju se čuvaju i posebno dragocjeni predmeti koji su pripadali Njegošu lično: zlatno pero za pisanje, mastionica, prsten, bilježnica, lično oružje i gusle.
Njegoševa rodna kuća
Njegoševa rodna kuća, koja se nalazi u njeguškom zaseoku Erakovići, muzejski je objekat koji izgledom i postavkom pruža sliku stanja imućnije crnogorske kuće s početka XIX vijeka. Prostori u kojima je Rade Tomov prohodao i proveo dane svoga djetinjstva, popunjeni su etnografskim materijalom i lijepim primjercima zanatskog oružja, neizbježnim ukrasom svake crnogorske kuće. Likovnim i drugim materijalom, pružena su dopunska objašnjenja o Vladici Petru II Petroviću i o dinastiji Petrović Njegoš.
Državni muzej
Državni muzej Crne Gore je nastao 1890. godine. Od 1926. nalazi se u dvoru kralja Nikole I. Muzej predstavlja rekonstrukciju rezidencije posljednjeg crnogorskog vladara Nikole I. U njegovom enterijeru rekonstruisani su prostori koji su služili za rad i boravak kralja i njegove porodice. Prostori su ispunjeni autentičnim primjercima namještaja i brojnim drugim predmetima koji su korišćeni u svakodnevnom životu kralja i njegove porodice. Muzej posjeduje i niz bogatih zbirki i kolekcija, među kojima je posebno značajna zbirka umjetničkih slika.
Atelje Dado
U okviru Narodnog muzeja Crne Gore, u prostori nekadašnje kuće Matanovića, otvorena je, aprila 2002. godine, galerija Atelje Dado. Prostor koji je nekada bio atelje poznatog umjetnika Dada Đurica transformisan je u mjesto za promovisanje, prije svega crnogorske umjetničke scene.
Umjetnički muzej
Umjetnički muzej Crne Gore osnovan je 1950. godine, prvobitno kao Umjetnička galerija Crne Gore. Smješten je u zdanju Vladinog doma. Njegov matični dio, odnosno Nacionalnu galeriju, čine pet zbirki: Zbirka umjetnosti jugoslovenskih naroda i narodnosti, Zbirka ikona, Zbirka crnogorske likovne umjetnosti, Spomen zbirka Milice Šaric-Vukmanović i Zbirka kopija fresaka.
Zbirka umjetnosti jugoslovenskih naroda i narodnosti predstavlja sažet pregled umjetnosti XIX i XX vijeka i u njoj su zastupljeni radovi srpskih i hrvatskih romantičara i pripadnika akademskog realizma: Đura Jakšić, Đorđe Krstić, Novak Radonjić, Stevan Aleksić, Vlaho Bukovac, Celestin Medović, Uroš Predić, Paja Jovanović i drugi, zatim djela srpskih i slovenačkih impresionista Milana Milovanovića, Nadežde Petrović, Ivana Grohara, Matije Jame, Matije Sternena, Riharda Jakopića i drugih. Među djelima ekspresionista izdvajaju se platna Jovana Bijelica, Petra Dobrovića, Zore Petrović, Milana Konjovića i drugih. Poetski realizam predstavljen je djelima Marka Čelebonovića, Nedjeljka Gvozdenovića, Peđe Milosavljevića, Ivana Tabakovića, dok poratnu umjetnost obilježavaju djela Alekse Čelebonovića, Rudolfa Sabljica, Miodraga B. Protica, Marija Pregelja, Nikole Martinoskog, i drugih.
Zbirka Crnogorske likovne umjetnosti započinje djelima baroknog slikara Tripa Kokolje, da bi se nastavila radovima predstavnika romantizma, realizma i impresionizma: Anastas i Špiro Boćarić, Milo Vrbica, Ilija Šobajić, Đoko Popović, Pero Poček, Kosta Milićević, skulptor Marko Brezanin i drugi. Drugu cjelinu čini stvaralaštvo umjetnika sezanizma, postkubizma, modernog klasicizma, ekspresionizma i poetskog realizma: Milo Milunović, Mato Đuranović, Miloš Vušković, Mirko Kujačić, Mihailo Vukotić, Petar Lubarda, Jovan Zonjić, Milan Božović, i skulptor Risto Stijović.
U bogatoj poslijeratnoj kolekciji nalaze se brojna ostvarenja slikara i vajara: Nika Đurovića, Mirka Kujačića, Sava Vujovića, Veliše Lekovića, Vuka Radovića, Gojka Berkuljana, Aleksandra Prijica, Branka Filipovića, Dada Đurica, Uroša Toškovića, Voja Stanica, Đorđa Pravilovića, Nikole Vujoševića, Miloša Šobajića, Dimitrija Popovića, Slobodana Slovinića, Đeljoša Đokaja, Marka Borozana, Luke Tomanovića, Stevana Luketića, Anta Grzetića, Draga Đurovića i brojnih drugih savremenih slikara i skulptora.
Spomen zbirka Milice Šarić-Vukmanović, kao legat Svetozara Vukmanovića-Tempa i njegove supruge, sadrži, između ostalog i manju kolekciju stranih majstora: Renoara, Pikasa, Sagala, Salvador Dalia, Rivera, Renato Gutuzo-a, Decko Uzunova.
U Zbirci ikona pažnju privlače djela Bokokotorske ikonopisne škole i nekoliko ikona strane provenijencije, dok zbirka kopija fresaka sadrži kopije najvrednijih ostvarenja fresko slikarstva sa tla Crne Gore. Najstarija ikona u muzejskoj kolekciji, a najmlađa po dospeću u ovaj fond je ikona Bogorodice Filermose. Ona je po predanju nerukotvorena ikona i naslikali su je sami anđeli. Ova ikona koja se ubraja medu 30-tak najpoznatijih hrišćanskih relikvija, konačno se 2001. godine našla u muzejskoj postavci (u Plavoj kapeli u Vladinom domu), kako bi pred očima šire javnosti bile dostupne njene kultne, kulturne, religiozne, istorijske i umjetničke odlike.
Nacionalni park Lovćen
Nalazi se u jugoistočnom dijelu Evrope, u Crnoj Gori. Nacionalni park obuhvata centralni i najviši deo lovćenskog masiva, površine 6 220 hektara. Proglašen je Nacionalnim parkom 1952. godine.
Smješten u jugozapadnom dijelu Crne Gore, uzdiže se sa ivica jadranskog basena, zatvarajući tako duge i vijugave bokeljske zalive, čineći zaleđe drevnom pomorskom gradu Kotoru.
Na relativno uzanom prostoru sreću se brojni i raznovrsni oblici reljefa, naglašeni u središnjem dijelu planine, gdje se Lovćen najviše izdigao Štirovnikom i Jezerskim vrhom. Padine planine su kamenite, sa brojnim škrapama, jamama i dubokim vrtačama, dajući krajolicima specifičan izgled.
Nalazeći se na granici dvije sasvim različite prirodne cjeline, mora i kontinenta, Lovćen trpi uticaje oba klimatska tipa. Specifičan spoj životnih uslova uslovio je razvoj raznovrsnih bioloških sistema.
Na području ovog nacionalnog parka značajnu vrijednost čini kulturno-istorijsko nasleđe. Svojevrstan arhitektonski relikt, vrijedan pažnje, predstavljaju čuvene lovćenske serpentine. Stari put od Kotora vijuga uz Lovćen do Njeguša, živopisnog planinskog sela, u kojem se nalaze rodne kuće Petra II Petrovića Njegoša, znamenitog crnogorskog vladike i pjesnika iz XIX vijeka i posljednjeg vladara Crne Gore, kralja Nikole I Petrovića.
Lovćenski kraj obiluje brojnim elementima narodnog graditeljstva. Autentične su stare kuće i seoska guvna, kao i kolibe u katunima – ljetnjim stočarskim naseobinama. Sa vidikovca, u neposrednoj blizini, pruža se nezaboravan pogled na Bokokotorski zaliv i Katunsku nahiju koju je čuveni Bernard Šo, kada je ugledao, nazvao Kameno more.
