Osnovne informacije
O gradu
Plav se u pisanim izvorima ne pominje kao naselje već kao naziv za cijelu oblast. Pretpostavlja se da je naziv dobilo po rimskom imperatoru Flaviusu (Phlavius) iz vremena kada je kraj pripadao rimskoj imperiji. Kao urbano naselje se pominje u XIII vijeku kao centar Plavske Zupe u kojoj se pominje selo Ribari. Godine 1435. po Kosti N. Kosticu pominje se da Plavljani idu po so u Skadar, a u 16.vijeku kao mjesto na drumu kojim su mletački kuriri i pošta išli od Kotora u Carigrad. Tada, kao i u XVII vijeku, Plav je bio dobro naseljen predio, iz koga su išli i za tri dana stizali u Kotor dugi karavani (po katkad i po 200 konja), natovareni vunom, zitom, sirom, voskom. Tu trgovinu su sprečavali Klimente, ratoborno susjedno pleme cestim upadima u plavsko područje. Da bi spriječio upade Klimenata i napade na karavane Bosanski valija Mustafa-pasa u Plavu podiže utvrđeni grad iz kojeg se razvio današnji Plav. Kada je francuski istraživač i putopisac Ami Boue bio u Plavu 1836. godine on je bio varošica sa stotinak kuća, a vec sredinom vijeka po G. Jurisicu to je varošica sa oko 400 domova od čega oko 100 pravoslavnih, sa tridesetak dućana.
Nakon turskog osvajanja područja današnje Crne Gore 1485. godine je sproveden prvi popis-defter stanovnistva i imovine i ustanovljeno da u Plavskom vilajetu živi 1 157 domacinstava, odnosno sedam puta više nego što je tada živjelo u današnjoj Podgorici ili više nego u oblasti: Kuča, Pipera, Bjelopavlića, Podgorice, Bijelog Polja i Zlorečice zajedno. Ovo se objašnjava činjenicom da je ovaj kraj bio bogat, da je imao uslove za razvoj poljoprivrede, da je bio trgovački i tranzitni centar te da je imao poznato „pazariste” najznačajnije u srednjovjekovnoj srpskoj drzavi na koje su dolazili trgovci iz svih krajeva.
Kasnije je ovo područje stagniralo u razvoju, putevi su ga zaobišli, pa se broj stanovnika smanjivao. Čitav XIX vijek je plavsko područje imalo više stanovnika nego što ima danas. Danas je to područje izrazite migracije stanovništva pa imamo jos dva Plava i Gusinja širom svijeta, najviše u Americi i zemljama zapadne Evrope.
Gusinje se nalazi jugozapadno od Plava, na sastanku rijeka Grncara i Vruje na nadmorskoj visini od 925 m ispod gorostasnih Prokletija, nadomak granice sa Albanijom.
U ljetopisu Popa Dukljanina (Sclavorum Regnum) se pominje kao jedna od 11 dukljanskih župa. U XIV vijeku u župi Plavu bijase selo Gusino, pominje se i u fermanu sultana Abdul-Hamida. Po Ami Boue Gusinje je varošica od oko 300 domova po G. Jurisicu od oko 400 kuća, sa 50 dućana i čuvenim oktobarskim vašarom na koji dolazi svijet iz cijele Rumelije. Krajem 19.vijeka Gusinje postaje poznati centar po trgovini, zanatstvu i poljoprivredi, pa je imalo oko 1 600 kuca a Plav oko 800. U to vrijeme je Gusinje bilo centar nahije, kapetanija i sjedište paše gusinjskoga, kasnije sjedište opštine.
KULTURA
Spomenici materijalne kulture i posebno pisani dokumenti govore da su ljudi sa plavskog područja imali puno afiniteta prema kulturi i postigli značajne kulturne domene, naročito u oblasti književnosti, slikarstva, narodnih umotvorina i sl.
Stara knjižnica
Jadan od najstarijih kulturno-istorijskih spomenika u Crnoj Gori ove vrste, bila je nedavno uništena Stara knjizara u Plavu, koju je 1471. godine, podigao plavski beg Zejnel Dizdar. U brvnari je bila čitaonica i knjižara, a sagrađena je na desetak metara od njegovog utvrđenja „Dizdarevica grad” u okviru cijih zidina je sagrađena iste godine i Stara džamija. Dizdari plavskog grada su bili Redžepagići. Nažalost, ovaj vrijedni i nesumnjivo najstariji kulturni objekat ovih prostora nije sačuvan da svjedoči kako su ljudi ovih prostora prije više od pet vijekova cijenili knjigu.
Najvažniji sačuvani kulturno istorijski spomenici u ovom kraju svakako su „Stara dzamija” u Plavu, crkva „Svete Trojice” u Brezojevicama, „Kula Redzepagica” u Plavu i „Vezirova džamija” u Gusinju. Ovi objekti znatno povećavaju turističku vrijednost regiona u cjelini, kao i lokaliteta gdje se nalaze. Vrijedni su pažnje i izvjesni ostaci starih gradova, odnosno utvrđenja.
„Stara dzamija”
Od četiri dzamije u Plavu turistički je najinteresantnija Stara džamija. Sagrađena je 1471. godine, odmah po dolasku Turaka u ovaj kraj, tada za vjerske potrebe vojnika. Nalazi se u centru Plava na najvisočijem dijelu Meteriza u okviru nekadašnjeg grada i najstarija je građevina Plava. Više puta je obnavljana a danasnji oblik je iz XVIII vijeka. Po građi i konstrukciji je brvnara, u ulaznom dijelu (soferlak), dekorisan umjetnickim rezbarenjem i arabeskama, a drugi dio džamije je kameni, takođe ukrašenih stubova, mimbera i mihraba. Interesantno je svojom originalnom arhitekturom i kitnjastim minaretom, te je zbog toga zakonom zastićena.
Crkva Svete Trojice u Brezojevici kod Plava
Nalazi se na lijevoj obali Lima, na 2 km od njegovog izlaska iz Plavskoj jezera. Crkva je locirana u podnozju brda Gradac kod usća Komarace u Lim. Ovo mjesto je skrovito i romantično, te u svemu odgovara duhu vremena kada je crkva podignuta. Crkva je zidana u vizantiskom stilu. Pripada tipu jednobrodnih građevina. Čitava unutrašnjost crkve bila je ukrašena živopisom velike umjetničke vrijednosti iz perioda obnove srpskog sakralnog slikarstva. Na crkvi postoje dva natpisa iz XVI vijeka iz kojih se doznaje da je crkvu podigao Jeromonah Nestor 1567 godine. Ipak, narodno predanje kaže da je starija i od crkve Visoki Dečani za 30-40 godina.
Redžepagića kula
Kula je nesumnjivo najstarija sačuvana bosnjačka građevina u Plavu i jedan od najinteresantnijih spomenika stambeno-odbrambene arhitekture u Crnoj Gori, zbog čega je stavljena pod zaštitu zakona.
Prema nekim izvorima kulu je 1671. godine sagradio Hasan–beg Redžepagić. Međutim, predanje kaže da je znatno starija i da potiče iz XV-tog vijeka. Po predanju kulu je sagradio Ali Muce sa svojim sinovima potomok Ali Bega Rezepagića, radi odbrane Plava od „Bunjana” (Klimenata). Kula je prvobitno bila podignuta na dva sprata od debelih zidova preko jedan metar sa osmatračniciama i puškarnicama i pokrivena kamenim pločama. Kasnije je dograđen treći sprat – čardak od debele čamove građe.
Kao značajan kulturno-istorijski spomenik kula je malo iskorišćena u funkciji razvoja turizma. Inače u Plavu i Gusinju postoji jos niz starih kula, koje su veoma interesantne, odbrambne i arhitektonske građevine.
Vezirova džamija u Gusinju
Najstarija je sačuvana džamija u Gusinju, a sagradio ju je Skadarski Vezir iz porodice Bušatlija na početku vladavine ovim krajem u XV vijeku. Drugi pak podaci govore da je podignuta 1626. godine, da je imala „Ruzdiju” gimnaziju i đački internat na mjesto današnje ambulante. Džamija je dva puta adaptirana, drugi put 1994. godine i zbog izuzetne atraktivnosti zakonom zastićena.
Dzamija „Sultanija”
Sultan Abdul Hamid je podigao 1909. godine, velelepnu dzamiju „Sultaniju” takođe na Meterizu od tesanog kamena sa kupolama i kamenom munarom. Ova džamija je malo vremena korištena u vjerske svrhe, a pod pritiskom tadašnjeg režima 1924. godine, je oduzeta islamskoj zajednici, pretvorena u vojno skladiste, zatim u skolu, a onda u policijsku stanicu. Na zgradi su uništeni vrijedni zapisi, srušeno munare i kupole i srušena Ruždija u dvorištu džamije. Odlukom odbornika Skupštine opštine Plav, na zahtjev Mesihata islamske zajednice u Crnoj Gori, te na preporuku predsjedništva Republike, objekat je vraćen Islamskoj zajednici Plav. Upravo se privode radovi na rekonstrukciji i adaptaciji objekta „Sultanije”, pa će se ovaj objekat uskoro ponovo vratiti svojoj namjeni i postati vrijedni arhitektonsko– turistički objekat.
Ostaci starih gradova
U srednjem vijeku na ovom podrucju se nalazilo više utvrđenja, među kojima su najznačajnija bila: Plavski – Dizdarev grad, Gusinjski grad, „Krsla”, Jerinin grad, Gradac i Celigrad. Većina ovih utvrđenja su nestala, ali su svakako interesantna za turiste i arheologe.
U oblasti kulture na području opštine postoji Javna ustanova Centar za kulturu Plav u čijem sastavu ulaze Dom kulture u Plavu, Dom kulture, bioskop „Zvijezda” Gusinje i bioskop „Jedinstvo” Plav. Centar za kulturu u Plavu, kao osnovni nosioc aktivnosti u ovoj oblasti, pored prikazivanja filmova, bavi se i organizovanjem kulturno-umjetnickih programa itd. Ovoj ustanovi pripadaju gradske biblioteke u Plavu, Gusinju i Murini, čiji ukupni fond knjiga iznosi 22 000. Na području opštine Plav postoje i četiri omladinska doma (Brezojevice, Velika, Gornja Ržanica i Dolja), dok ostala naselja sa značajnim brojem stanovnika nemaju domove za okupljanje, čak ni Mjesna zajednica Gusinja.
U narednom periodu biće neophodno obezbijediti sredstva za zatvaranje konstrukcije finansiranja izgradnje doma kulture u Gusinju, što čini prioritet investiranja u ovoj oblasti, a takođe neophodno je obezbijediti sredstva za kompletiranje postavke – eksponata prevashodno etnografskog karaktera za zavičajni muzej u Redžepagića kuli.
Najznačajnije tradicionalne kulturno-turističke manifestacije u Plavu su:
– Dani borovnice, skup raznih turističkih, poljoprivrednih i propagandnih manifestacija, seminara, defilea…;
– Vajarska i slikarska kolonija, održava se u avgustu;
– Književni susreti, održavaju se tokom avgusta sa izložbom likovnih stvaralaca;
– Festival narodnog melosa „Raspjevana mladost”, održava se u avgustu.
TURIZAM
Po koncentraciji, stepenu komplementarnosti i atraktivnim prirodnim pojavama koje je moguće turistički valorizovati, područje plavske opštine je nesumnjivo najljepši i najvrjedniji planinski predio u Crnoj Gori, a vjerovatno i šire. Odlikuje se velikom mozaičnošću i raznolikošću pejzaža, što omogućava upražnjavanje različitih oblika turizma (zimski, ljetnji, jezerski, planinski, stacionarni, tranzitni i sl.), kao i bavljenje različitim sportskim i rekreativnim aktivnostima ( lov, ribolov, kajakastvo, alpinizam, planinarenje, sportovi na vodi, rafting i sl.).
U turističke znamenitosti ovog kraja svakako spada Plavsko jezero, drugo po veličini i najljepše ledničko jezero u nekadašnjoj Jugoslaviji, zatim brojna planinska jezera „Gorske oci” od kojih su najljepša „Hridsko” i „Visitorsko” sa plovećim ostrvom u njemu, zatim izdašna kraška vrela od kojih su najljepša „Alipašini izvori” i „Oko Skakavica”, alpinističke staze i tereni sa najvišim vrhovima u Crnoj Gori (Maja Kolata 2528 mnv i Maja Rosit 2524 mnv). Zatim, ovo područje raspolaže sa izvanrednim smučarskim terenima na kojima je moguce izgraditi oko 38,92 km smučarskih staza prema studiji OECD koju su sačinili eksperti ove organizacije J.Iten i M. Rey, što čini oko 65,59% skijaških potencijala republike.
Razvojem i unapređenjem turizma u opštini Plav bavi se AD „Plavsko jezero” Plav koje u svojoj imovini ima hotel sa 260 ležajeva i potrebne prateće objekte, kao i nekoliko isturenih objekata tipa motela, bifea i dr.
Međutim, raspoloživi turistički kapaciteti i potencijali ovog područja su se u dosadašnjem periodu vrlo malo koristili, a u zadnjih desetak godina u hotelu su smještene izbjeglice, isti je potpuno devastiran, objekti i tereni zapušteni, tako da ne postoji turističko privređivanje. Ozbiljniji razvoj zimskog turizma takođe nije moguć jer nije izgradjen niti jedan metar žičane i ostalih pratećih objekata za razvoj ovog vida turizma, i ako ovo područje raspolaže sa 66 % ukupnih skijaških terena u republici. Projektno-tehnička dokumentacija za izgradnju „Ski stadiona Kofiljača” je odavno urađena, opština, privredni kolektivi i smučarska društva su izgradili potrebnu infrastrukturu (putevi, struja, prokrčene staze i dr.) na lokalitetu „Paljevi” na Kofiljaci kao i montirali jedan mali ski lift. Međutim, razvoj turizma u opštini Plav ima ozbiljne ograničavajuće faktore u infrastrukturnom okruženju, počev od saobraćajne povezanosti, vodosnabdijevanja naselja, elektro snabdijevanja, uređenja grada i vršenja javnih komunalnih i drugih servisnih usluga, marketinške i medijske izolovanosti i sl.
