Osnovne informacije
O gradu
Plav se u pisanim izvorima ne pominje kao naselje vec kao naziv za cijelu oblast. Pretpostavlja se da je naziv dobilo po rimskom imperatoru Flaviusu (Phlavius) iz vremena kada je kraj pripadao rimskoj imperiji. Kao urbano naselje se pominje u XIII vijeku kao centar Plavske Zupe u kojoj se pominje selo Ribari. Godine 1435 po Kosti N. Kosticu pominje se da Plavljani idu po so u Skadar, a u 16.vijeku kao mjesto na drumu kojim su mletacki kuriri i posta isli od Kotora u Carigrad. Tada, kao i u XVII vijeku, Plav je bio dobro naseljen predio, iz koga su isli i za tri dana stizali u Kotor dugi karavani(po katkad i po 200 konja), natovareni vunom, zitom, sirom, voskom. Tu trgovinu sprecavali su Klimente, ratoborno susjedno pleme cestim upadima u plavsko podrucje. Da bi sprijecio upade Klimenata i napade na karavane Bosanski valija Mustafa-pasa u Plavu podize utvrdjeni grad iz kojeg se razvio danasnji Plav. Kada je francuski istrazivac i putopisac Ami Boue bio u Plavu 1836. godine on je bio varosica sa stotinak kuca, a vec sredinom vijeka po G. Jurisicu to je varosica sa oko 400 domova od cega oko 100 pravoslavnih, sa tridesetak ducana.
Nakon turskog osvajanja podrucja danasnje Crne Gore 1485. godine je sproveden prvi popis-defter stanovnistva i imovine i ustanovljeno da u Plavskom vilajetu zivi 1157 domacinstava, odnosno sedam puta vise nego sto je tada zivjelo u danasnjoj Podgorici ili vise nego u oblasti: Kuca, Pipera, Bjelopavlica, Podgorice, Bijelog Polja i Zlorecice zajedno. Ovo se objasnjava cinjenicom da je ovaj kraj bio bogat, da je imao uslove za razvoj poljoprivrede, da je bio trgovacki i tranzitni centar te da je imao poznato “pazariste” najznacajnije u srednjovjekovnoj srpskoj drzavi na koje su dolazili trgovci iz svih krajeva.
Kasnije je ovo podrucje stagniralo u razvoju, putevi su ga zaobisli, pa se broj stanovnika smanjivao. Citav XIX vijek je plavsko podrucje imalo vise stanovnika nego sto ima danas. Danas je to podrucje izrazite migracije stanovnistva pa imamo jos dva Plava i Gusinja sirom svijeta, najvise u Americi i zemljama zapadne Evrope.
Gusinje se nalazi jugozapadno od Plava, na sastanku rijeka Grncara i Vruje na nadmorskoj visini od 925 m ispod gorostasnih Prokletija, nadomak granice sa Albanijom.
U ljetopisu Popa Dukljanina (Sclavorum Regnum) pominje se kao jedna od 11 dukljanskih zupa. U XIV vijeku u zupi Plavu bijase selo Gusino, pominje se i u fermanu sultana Abdul-Hamida. Po Ami Boue Gusinje je varosica od oko 300 domova po G. Jurisicu od oko 400 kuca, sa 50 ducana i cuvenim oktobarskim vasarom na koji dolazi svijet iz cijele Rumelije. Krajem 19.vijeka Gusinje postaje poznati centar po trgovini, zanatstvu i poljoprivredi, pa je imalo oko 1600 kuca a Plav oko 800. U to vrijeme je Gusinje bilo centar nahije, kapetanija i sjediste pase gusinjskoga, kasnije sjediste opstine.
KULTURA
Spomenici materijalne kulture i posebno pisani dokumenti govore da su ljudi sa plavskog podrucja imali puno afiniteta prema kulturi i postigli znacajne kulturne domene, narocito u oblasti knjizevnosti, slikarstva, narodnih umotvorina i sl.
Stara knjiznica
Jadan od najstarijih kulturno-istorijskih spomenika u Crnoj Gori ove vrste, bila je nedavno unistena Stara knjizara u Plavu, koju je 1471. godine, podigao plavski beg Zejnel Dizdar. U brvnari je bila citaonica i knjizara, a sagradjena je na desetak metara od njegovog utvrdjenja “Dizdarevica grad” u okviru cijih zidina je sagradjena iste godine i Stara dzamija. Dizdari plavskog grada su bili Redzepagici. Nazalost, ovaj vrijedni i nesumnjivo najstariji kulturni objekat ovih prostora nije sacuvan da svjedoci kako su ljudi ovih prostora prije vise od pet vjekova cijenili knjigu.
Najvazniji sacuvani kulturno istorijski spomenici u ovom kraju svakako su “Stara dzamija” u Plavu, crkva “Svete Trojice” u Brezojevicama, “Kula Redzepagica” u Plavu i “Vezirova dzamija” u Gusinju. Ovi objekti znatno povecavaju turisticku vrijednost regiona u cjelini, kao i lokaliteta gdje se nalaze. Vrijedni su paznje i izvjesni ostaci starih gradova, odnosno utvrdjenja.
“Stara dzamija”
Od cetiri dzamije u Plavu turisticki je najinteresantnija Stara dzamija. Sagradjena je 1471. godine, odmah po dolasku Turaka u ovaj kraj, tada za vjerske potrebe vojnika. Nalazi se u centru Plava na najvisocijem dijelu Meteriza u okviru nekadasnjeg Grada i najstarija je gradjevina Plava. Vise puta je obnavljana a danasnji oblik je iz XVIII vijeka. Po gradji i konstrukciji je brvnara, u ulaznom dijelu (soferlak), dekorisan umjetnickim rezbarenjem i arabeskama, a drugi dio dzamije je kameni, takodje ukrasenih stubova, mimbera i mihraba. Interesantno je svojom originalnom arhitekturom i kitnjastim minaretom, te je zbog toga zakonom zasticena.
Crkva Svete Trojice u Brezojevici kod Plava
Nalazi se na lijevoj obali Lima, na 2 km od njegovog izlaska iz Plavskoj jezera. Crkva je locirana u podnozju brda Gradac kod usca Komarace u Lim. Ovo mjesto je skrovito i romanticno, te u svemu odgovara duhu vremena kada je crkva podignuta. Crkva je zidana u vizantiskom stilu. Pripada tipu jednobrodnih gradjevina. Citava unutrasnjost crkve bila je ukrasena zivopisom velike umjetnicke vrijednosti iz perioda obnove srpskog sakralnog slikarstva. Na crkvi postoje dva natpisa iz XVI –tog vijeka iz kojih se doznaje da je crkvu podigao Jeromonah Nestor 1567 godine. Ipak, narodno predanje kaze da je starija i od crkve Visoki Decani za 30-40 godina.
Redzepagica kula
Kula je nesumnjivo najstarija sacuvna bosnjacka gradjevina u Plavu i jedan od najinteresantnijih spomenika stambeno-odbrambene arhitekture u Crnoj Gori, zbog cega je stavljena pod zastitu zakona.
Prema nekim izvorima kulu je 1671. godine sagradio Hasan–beg Redzepagic. Medjutim, predanje kaze da je znatno starija i da potice iz XV-tog vijeka. Po predanju kulu je sagradio Ali Muce sa svojim sinovima potomok Ali Bega Rezepagica, radi odbrane Plava od “Bunjana” (Klimenata). Kula je prvobitno bila podignuta na dva sprata od debelih zidova preko jedan metar sa osmatracniciama i puskarnicama i pokrivena kamenim plocama. Kasnije je dogradjen treci sprat – cardak od debele camove gradje.
Kao znacajan kulturno-istorijski spomenik kula je malo iskoriscena u funkciji razvoja turizma. Inace u Plavu i Gusinju postoji jos niz starih kula, koje su veoma interesantne, odbrambne i arhitektonske gradjevine.
Vezirova dzamija u Gusinju
Najstarija je sacuvana dzamija u Gusinju a sagradio ju je Skadarski Vezir iz porodice Busatlija na pocetku vladavine ovim krajem u XV vijeku. Drugi pak podaci govore da je podignuta 1626. godine, da je imala “Ruzdiju” gimnaziju i djacki internat na mjesto danasnje ambulante. Dzamija je dva puta adaptirana, drugi put 1994. godine i zbog izuzetne atraktivnosti zakonom zasticena.
Dzamija “Sultanija”
Sultan Abdul Hamid je podigao 1909. godine, velelepnu dzamiju “Sultaniju” takodje na Meterizu od tesanog kamena sa kupolama i kamenom munarom. Ova dzamija je malo vremena koristena u vjerske svrhe, a pod pritiskom ondasnjeg rezima 1924. godine, je oduzeta islamskoj zajednici, pretvorena u vojno skladiste, zatim u skolu, a onda u policijsku stanicu. Na zgradi su unisteni vrijedni zapisi, sruseno munare i kupole i srusena Ruzdija u dvoristu dzamije.Odlukom odbornika Skupstine opstine Plav, na zahtjev Mesihata islamske zajednice u Crnoj Gori, te na preporuku predsjednistva Republike, objekat je vracen Islamskoj zajednici Plav. Upravo se privode radovi na rekonstrukciji i adaptaciji objekta “Sultanije”, pa ce se ovaj objekat uskoro ponovo vratiti svojoj namjeni i postati vrijedni arhitektonsko– turisticki objekat.
Ostaci starih gradova
U srednjem vijeku na ovom podrucju se nalazilo vise utvrdjenja, medju kojima su najznacajnija bila: Plavski – Dizdarev grad, Gusinjski grad, “Krsla”, Jerinin grad, Gradac i Celigrad. Vecina ovih utvrdjenja su nestala, ali su svakako interesantna za turiste i arheologe.
U oblasti kulture na podrucju Opstine postoji Javna ustanova Centar za kulturu Plav u cijem sastavu ulaze Dom kulture u Plavu, Dom kulture Milija Milacic” Murino, bioskop “Zvijezda” Gusinje i bioskop “Jedinstvo” Plav. Centar za kulturu u Plavu, kao osnovni nosioc aktivnosti u ovoj oblasti, pored prikazivanja filmova, bavi se i organizovanjem kulturno-umjetnickih programa itd. Ovoj ustanovi pripadaju gradske biblioteke u Plavu, Gusinju i Murini, ciji ukupni fond knjiga iznosi 22.000. Na podrucju opstine Plav postoje i cetiri omladinska doma (Brezojevice, Velika, Gornja Rzanica i Dolja), dok ostala naselja sa znacajnim brojem stanovnika nemaju domove za okupljanje, cak ni Mjesna zajednica Gusinja.
U narednom periodu bice neophodno obezbijediti sredstva za zatvaranje konstrukcije finansiranja izgradnje doma kulture u Gusinju, sto cini prioritet investiranja u ovoj oblasti, a takodje neophodno je obezbijediti sredstva za kompletiranje postavke – eksponata prevashodno etnografskog karaktera za zavicajni muzej u Redzepagica kuli.
Najznacajnije tradicionalne kulturno-turisticke manifestacije u Plavu su:
– Dani borovnice, skup raznih turistickih, poljoprivrednih i propagandnih manifestacija, seminara, defilea…;
– Vajarska i slikarska kolonija, odrzava se u avgustu;
– Knjizevni susreti, odrzavaju se tokom avgusta sa izlozbom likovnih stvaralaca;
– Festival narodnog melosa “Raspjevana mladost”, odrzava se u avgustu.
TURIZAM
Po koncentraciji, stepenu komplementarnosti i atraktivnim prirodnim pojavama koje je moguce turisticki valorizovati, podrucje plavske opstine je nesumnjivo najljepsi i najvredniji planinski predio u Crnoj Gori, a vjerovatno i sire. Odlikuje se valikom mozaicnoscu i raznolikoscu pejsaza, sto omogucava upraznjavanje razlicitih oblika turizma (zimski, ljetnji, jezerski, planinski, stacionarni, tranzitni i sl.), kao i bavljenje razlicitim sportskim i rekreativnim aktivnostima (smucanje, lov, ribolov, kajakastvo, alpinizam, planinarenje, sportovi na vodi, rafting i sl.).
U turisticke znamenitosti ovog kraja svakako spada Plavsko jezero, drugo po velicini i najljepse lednicko jezero u nekadasnjoj Jugoslaviji, zatim brojna planinska jezera “Gorske oci” od kojih su najljepsa “Hridsko” i “Visitorsko” sa plovecim ostrvom u njemu, zatim izdasna kraska vrela od kojih su najljepsa “Alipasini izvori” i “Oko Skakavica”, alpinisticke staze i tereni sa najvisim vrhovima u Crnoj Gori (Maja Kolata 2528 mnv i Maja Rosit 2524 mnv). Zatim, ovo podrucje raspolaze sa izvanrednim smucarskim terenima na kojima je moguce izgraditi oko 38,92 km smucarskih staza prema studiji OECD koju su sacinili eksperti ove organizacije J.Iten i M. Rey, sto cini oko 65,59% skijaskih potencijala republike.
Razvojem i unapredjenjem turizma u opstini Plav bavi se AD “Plavsko jezero” Plav koje u svojoj imovini ima hotel sa 260 lezajeva i potrebne pratece objekte, kao i nekoliko isturenih objekata tipa motela, bifea i dr.
Medjutim, raspolozivi turisticki kapaciteti i potencijali ovog podrucja su se u dosadasnjem periodu vrlo malo koristili, a u zadnjih desetak godina u hotelu su smjestene izbjeglice, isti je potpuno devastiran, objekti i tereni zapusteni, tako da ne postoji turisticko privredjivanje. Ozbiljniji razvoj zimskog turizma takodje nije moguc jer nije izgradjen niti jedan metar zicane i ostalih pratecih objekata za razvoj ovog vida turizma, i ako ovo podrucje raspolaze sa 66 % ukupnih skijaskih terena u republici. Projektno-tehnicka dokumentacija za izgradnju “Ski stadiona Kofiljaca” je odavno uradjena, opstina, privredni kolektivi i smucarska drustva su izgradili potrebnu infrastrukturu (putevi, struja, prokrcene staze i dr.) na lokalitetu “Paljevi” na Kofiljaci kao i montirali jedan mali ski lift. Medjutim, razvoj turizma u opstini Plav ima ozbiljne ogranicavajuce faktore u infrastrukturnom okruzenju, pocev od saobracajne povezanosti, vodosnabdijevanja naselja, elektro snabdijevanja, uredjenja grada i vrsenja javnih komunalnih i drugih servisnih usluga, marketinske i medijske izolovanosti i sl.
